Oziębłowski (Oziembłowski) Józef (1804–1878), litograf, ilustrator. Pochodził z rodziny ziemiańskiej osiadłej na Wileńszczyźnie. Studiował w Szkole Sztuk Pięknych przy Uniw. Wil. jako uczeń Jana Rustema. Ok. r. 1830 otworzył w Wilnie zakład litograficzny, który działał do ok. r. 1854. Z pracowni tej wychodziły widoki Wilna – niekiedy wg rysunków O-ego (np. Góra Zamkowa, Trzech Krzyży i Bekieszowa w Wilnie, Kościół Św. Anny, Kaplica Ostrej Bramy) – i okolicznych miasteczek, obrazki świętych (jedno- i wielobarwne), typy ludowe oraz liczne portrety. Wśród tych ostatnich, rysowanych na kamieniu przez O-ego, często wg starych wizerunków, wymienić można Skirgiełlę, księcia litewskiego, Jana Dantyszka, Filipa Kallimacha (Buonacorsiego), Kacpra Bekiesza, a także uczonych, artystów i biskupów wileńskich, jak Floriana Bochwica, Szymona Czechowicza, Józefa Franka, Franciszka Smuglewicza, Wawrzyńca Gucewicza, Jana i Jędrzeja Śniadeckich, Walerego Protasewicza, Jerzego Radziwiłła, Stanisława Bohusz-Siestrzeńcewicza i wielu innych. W zakładzie O-ego rysownik i malarz Kazimierz Bachmatowicz odbijał swe prace litograficzne: „Souvenir de Dobrowlany” (1835), „Orłosiady, zbiór rysunków Aleksandra Orłowskiego” (1836), „Przypomnienie Wilna” (1837), „Souvenir pittoresque des petits ouvrages de J. Rustem…” (1837); ukazały się tam też Konstantego Kukiewicza „Sceny wileńskie” (1840). O. wykonał także – częściowo wg własnych rysunków – ilustracje do wielu wileńskich wydawnictw: Teodora Narbutta „Dzieje starożytne narodu litewskiego” (1835–41 I–IX), Karola Raczyńskiego „Znaczniejsze ubiory starożytne polskie za Jagiełły” (1838), Jana Szyttlera „Poradnik dla myśliwych czyli o rozmaitych sposobach zabijania i łowienia zwierząt” (1839), Floriana Bochwica „Obraz myśli mojej o celach istnienia człowieka” (1841), J. I. Kraszewskiego „Wilno od początków jego do r. 1750” (1840–2 I–IV) i tegoż autora „Obrazy z życia i podróży” (1852 I–II). W pracowni O-ego litografowano również nuty. On sam był autorem ilustrowanych Żywotów ŚŚ. Pańskich dla dzieci (1874 I), wydał też w przekładzie polskim H. Duvala „Historię naturalną dla dzieci” (1843–4) z licznymi tablicami. Zakład litograficzny O-ego, który potrafił oprzeć się całkowicie wpływom obcym, rozwinął najbardziej ożywioną działalność w latach trzydziestych i czterdziestych. Litografie cechuje wprawdzie nierówny poziom artystyczny: od interesujących często portretów po bardzo mierne obrazki świętych; prace te jednak, związane ściśle z jednym regionem, mają dużą wartość ikonograficzną i historyczną. O. zmarł w Wilnie 27 VIII 1878, pochowany został na cmentarzu Rossa w Wilnie.
Możliwe, że żoną O-ego była Aniela z Drojewskich (1814–1898) pochowana w tym samym grobowcu.
Przeszło 300 reprodukcji – a była to zapewne połowa wykonanych przez O-ego – posiadał w końcu XIX w. Józef Bieliński w Wilnie (m. in. Widok Wilna z Pohulanki, Kościół antokolski Św. Piotra, Ratusz w Wilnie, Ruiny Zakrętu, Widok Wilna z Poplaw, Były zamek Jagielloński w Wilnie, Kościół Św. Jana w Wilnie, Kościół Św. Anny i Bernardynów w Wilnie, Ruiny zamku Kiejstuta w Trokach). W zbiorach J. I. Kraszewskiego znajdowało się ponad 50 różnych litografii, portretów, widoków Wilna i Litwy. Miał je również w swych zbiorach Dominik Witke-Jeżewski w Głembokiem i Lucjan Uziębło w Wilnie. Obecnie większe zespoły litografii zakładu O-ego posiadają Gabinety Rycin Muz. Narod. w Warszawie i Krakowie oraz Biblioteka Narodowa.
Estreicher w. XIX; Grajewski, Bibliografia ilustracji; Enc. Wiedzy o Książce; Kraszewski, Catalogue d’une Collection; Słown. Pracowników Książki Pol.; Pamiątka Pierwszej w Warszawie Wystawy Mariańskiej, W. 1905 s. 159; Sawicka S., Grafika polska. Muzeum Narodowe w Warszawie, W. 1928 s. 27; – Banach A., Polska książka ilustrowana, Kr. 1959; Bieliński, Uniw. Wil.; Hist. sztuki pol., III; Kołaczkowski J., Wiadomości z przemysłu i sztuki w dawnej Polsce, Kr. 1888 s. 275; – Materiały do dziejów literatury i oświaty na Litwie i Rusi, Zebrał T. Turkowski, Wil. 1937 II, III s. 57, 140, 159; „Kłosy” 1886 t. 1 s. 243; „Przegl. Bibliogr.-Archeol.” (W.) T. 2: 1881 s. 494; „Ziemia” 1912 s. 678; – Materiały Red. PSB: Śnieżko A., Cmentarze wileńskie, Rossa II, (mszp.).
Elżbieta Szczawińska